Image Alt

Tirana

Tirana qyteti Kopsht

Tirana u shpall kryeqytet me vendim të Kongresit të Lushnjës në janar të vitit 1920-të. Duket se përveç faktorëve politikë të momentit që ndikuan në këtë zgjedhje, vend mbajtësi gjeografik i Tiranës mbartte gjithashtu elementët e vendit ideal për një vendbanim dhe për një kryeqytet, si distancën e duhur nga deti dhe mali, klimën shumë të favorshme, bollshmërinë e elementëve natyrore si ujëra dhe gjelbërim, fusha pjellore për zhvillimin e bujqësisë dhe rritjen e mëtejshme të popullsisë, e mbi të gjitha ndodhej edhe në qendër të Shqipërisë e me kushte të favorshme për zhvillimin e tregtisë e të ekonomisë. Koha tregoi se kjo zgjedhje justifikoi sfidat e njëpasnjëshme që do të përballonte Tirana si kryeqytet në rritje të vazhdueshme.

(Dhamo, Thomai, Aliaj, 2012 Tirana – Qyteti I Munguar)

Qyteti i Tiranës, në formën e tij origjinale ishte një qytet organik me tipare mesjetare i  krijuar dhe ndërtuar nga njerëzit. Ndërhyrjet e para në aspektin e planifikimit të qytetit dhe ndërhyrjet ndodhën gjatë mbretërimit të mbretit Zog, i Parë. Arkitektët dhe inxhinierët austriakë hartuan planet e para ku qëllimi ishte të ridizajnoni itineraret duke i përmirësuar ato në aspektin e formës pa humbur gjurmët e tij origjinale. Që nga ai plan i parë, disa ndërhyrje, plane dhe projekte, ridizajnuan qytetin duke shndërruar rrënjët, modelet dhe hapësirën e tij urbane.

Pas ardhjes në pushtet të mbretit Zog politika e vendit u orientua drejt Italisë së cilës iu kërkua ndihmë për rilevimin hartografik të disa qyteteve dhe për hartimin e planeve rregulluese të tyre.  Ndërhyrja e parë urbane, ka ndodhur me planin e Brasinit ku një aks i ri kryesor kaloi nëpër qytetin organik, duke krijuar një lidhje të re me territorin dhe të projektuar paralelisht me malin e Dajtit. Aksi linear monumental injoroi strukturën organike të formës urbane duke prerë parcelat ekzistuese urbane dhe duke e ndarë qytetin monocentrik në dy pjesë.

 

Një epokë e re u prezantua në planifikimin urban të qytetit dhe zhvillimin e ideve të reja në zhvillimin e qytetit. Brassini, ishte arkitekti i parë, italian, i cili hartoi idetë e para në qendrën e re të qytetit të Tiranës. Ai tërhoqi një aks të ri, paralel me malin e Dajtit, mori në konsideratë lumin Lana dhe lumin e Tiranës dhe u orientua si itinerare romake, Cardo Decumanus. Qëllimi i kësaj ndërhyrje ishte krijimi i një mekanizmi të ri për të lidhur qytetin e vjetër në lindje me qytetin e ri në perëndim, i cili nuk ishte ndërtuar akoma. Ky aks, kishte një rol mbizotërues dhe ishte një element shumë i fuqishëm urban në qytetin e Tiranës, pasi paraqiti një model evropian për urbanizimin e Tiranës. Gjurmët e saj tani janë gjithashtu mbizotëruese në Tiranë, dhe në të gjitha planet e hartuara pas vitit 1925, merrni parasysh këtë element urbanistik.

Harta e Tiranës 1917 e përgatitur nga studiues austriakë

Transformimi i qytetit vazhdoi edhe gjatë komunizmit nga 1945-1990, disa lagje të reja u krijuan, duke e zgjeruar qytetin në territor edhe në jug të lumit Lana. Tirana vazhdoi të rrisë sipërfaqen duke u zhvilluar organikisht pranë akseve kryesore si Bulevardi Dëshmoret e Kombit, rruga Elbasani, rruga Kavaja, Rruga Durrësi dhe Dibra. Bulevardi Brasini, gjatë kësaj periudhe u mbush me ndërtesa të reja dhe fasada kryesore të rrugës. Aksi humbi karakteristikën e tij të pafundësisë absurde të pranishëm në fillim të viteve 20-të.

 

Si shumë qytete, Tirana mbart bashkëjetesën dhe veprimtarinë natyrore njerëzore, të shprehur përmes modelit të qytetit, formës dhe stilit të jetës. Siç përshkruhet nga Dhamo, Thomai dhe Aliaj, në “Tirana-Qyteti i Munguar”, vendi ideal ku krijohet qyteti, në rastin e Tiranës, mund ta gjejmë në forma dhe shkallë të ndryshme. Nga koncepti i shtëpisë, oborri i saj perceptohej si një lloj Edeni në lidhje me ambientet e jashtme. Qyteti origjinal u krijua si një qytet organik, gjurmët e të cilit janë edhe sot brenda thelbit të tij, nga itineraret e tij deri tek pllakat urbane.

Qyteti origjinal, organik i Tiranës, gjatë shekullit të fundit humbi shumë nga gjurmët e tij, por forma e pllakave urbane mbetet pjesërisht e paprekur. Disa nga zonat humbën identitetin e tyre, disa e kanë ruajtur ende karakterin e tyre.

Për të kuptuar më mirë marrëdhënien që ekzistonte midis qytetarit tiranas dhe zonës ku banonte, duhet parë më me vëmendje tipologjia e banesës tipike tiranase dhe marrëdhënies që ajo krijonte me territorin përreth. Organizimi I brendshëm dhe i jashtëm i banesës, është ngushtësisht i lidhur me hapësirën urbane ku këto banesa ndodheshin të pozicionuara. Kështu shohim disa tipologji vilash të cilat ndryshojnë mes tyre në madhësi arkitekturë dhe raportin me hapësirën urbane, që janë rruga dhe sheshet në brendësi të pllakave urbane. Banesat kryesisht përgjatë rrugëve, kanë pasur dhe kanë karakter miks banesë dhe ekonomik, karakteristikë kjo e itinerareve lëvizëse historikë të qytetit.

Harta e Tiranës 1918 e përgatitur nga studiues austriakë

Regjistrohu

You don't have permission to register